दातेगड / सुंदरगड - एक विलोभनीय आणि अदभूत जागा

दातेगड / सुंदरगड

पिंटू चे आगमन झाले अन तीन चे परत चार झाले. पिंटू उर्फ ऋषिकेश पाटील हा नुकताच ABC म्हणजेच अन्नपूर्णा base camp करून परत Shitville मध्ये आला होता. त्याच्या गोष्टी ऐकायला खूप मजा येत होती. काही आठवडे आराम करून या ट्रेक ला त्याचे पदार्पण झाले होते. नियोजन तीन ठिकाणे करायचे होते. दातेगड, गुणवंतगड आणि रामघळ. पुण्याहून साधारण १८८ की मी चा प्रवास असल्यानी आम्ही सकाळी ५ ला निघालो. पुणे सातारा रस्त्यावर कराड च्या आधी पाटण / उंब्रज फाटा लागतो. उजवीकडे वळून पाटण च्या दिशेनी प्रवास केल्यावर टोळेवाडी रस्ता पकडून दातेगड ला जाता येते. तिथे रस्त्याचे बऱ्यापैकी काम चालू आहे. गाडी घेऊन पायथ्याशी जाता येते. माझा  आंदाज आहे की तिथे Plotting चे काम चालू आहे. दातेगड View किंवा Fort View  वगरे  नावाची काही तरी scheme बनेल. फार्महाउस प्लॉट्स available असे काही दिवसात दिसेल. असो. गड व त्याचा विस्तार याचा खालून काहीच अंदाज येत नाही. जिथे आम्ही गाडी लावली तिथूनच गडावर जाण्यासाठी रस्ता आहे. साधारण १५ मि चालून तुम्ही गडावर पोचता.

गडमाथा 

खरं सांगू तर माथ्यावर पोचल्यावर आधी काहीच नाही दिसत. लांब वर एक भगवा फडकतांना दिसतो, आणि त्यादिशेने डावीकडची तटबंदी पाहत पाहत आम्ही निघालो. थोडेसे पुढे गेलो आणि काही पाहिऱ्या दिसल्या. तिथे पोचलो अन खालच्या बाजूला बाप्पाची मोठी कोरलेली मूर्ती दिसली. म्हणाले हे काही औरच प्रकरण आहे. जसे खाली उतरायला सुरु केले तसे कळले की या पाहिर्या कातळातल्या कोरून काढलेल्या आहेत. 

समोर बाप्पा आणि उजवी कडे उभा बजरंगबली. डावीकडे  दरवाजा आणि हे सर्व अवर्णनीय होते. तिथे आम्हाला कापूर आणि उदबत्या मिळाल्या. बी डी कडे lighter होता. त्यांनी पेटवून छान पूजा झाली. 

प्रमुख दरवाजा 

पोरं खुश झाली होती. असं काही पहिलच नव्हतं. तिथे थोडेसे रमलो आणि परत वर आलो. उरलेला गड बघण्यासाठी. या गडावर अनेक साऱ्या टाक्या आहेत, पडलेल्या वाड्यांचे अवशेष आहेत आणि काही ठिकाणी माती काढायचे काम चालू आहे असे दिसले. त्या माती खाली अजून बरेच काही दडलेले आहे याची जाणीव झाली. पुरलागेलेला इतिहास परत खोदून काढण्याचे काम चालू आहे. गडाच्या दुसऱ्या टोकाला जातांना अजून एक वास्तू आहे. ती म्हणजे तलवारीच्या आकाराची एक विहीर दगडात कोरून काढली आहे. काय सांगू आणि काय लिहू अशी ही विहीर आहे. १०० एक फूट खोल, this is an engineering, architectural marvel. कधी कधी वाटते की आपल्या इथल्या Architect  होऊ घातलेल्या विद्यार्थ्यांनी हे सर्व पहिला पाहिजे. यातून त्यांना खूप शिकायला मिळेल. 

हीच ती विहीर. अखंड दगडातून कोरून काढलेली. कसे केले असेल आणि किती दिवस लागले  असतील याची कल्पनाच करता येत नाही. 

इथे उजवीकडे मोठ्या पाहिर्या आहेत, कदाचित खाली येण्यासाठी. पण डावीकडे छोट्या पाहिर्या आहेत. पाणी भरून वर जातांना त्रास होऊ नये म्हणून असेल. कमळगडावर आम्ही अशी एक विहीर पहिली होती. जरा आकाराने लहान असेल. पण ही एक प्रचंड वास्तू आहे. त्या पाहिर्यांवर आम्ही चौघा खूप वेळ बसलो. विचार करत, आपल्याच जगात हरवून गेलो होतो. काय असेल इथे आणि कसे असेल, महाराजांनी या किल्ल्याचे नाव  सुंदरगड का ठेवले असेल याचे गूढ आत्ता उलगडले . 

तलवारीच्या आकारात कोरलेली ही प्रचंड विहीर 

नुसते ते नाही, तर खाली एक नंदी आणि शंकराची पिंड आहे. डावीकडे एक छोटीशी गुहा आहेत तिथे ती पिंड आहे. 

विहिरीतील पाण्यानी त्या पिंडीवर अभिषेक केला आणि तिथून परत वर आलो. 

दातेगड हा किल्ला जसा वाटला तसा काहीच नव्हता. या किल्ल्यावर बघण्यासारखे बरेच काही आहे. 

या विहिरीच्या मागच्या बाजूला वाड्याचे किंवा तसे काही अवशेष बघायला मिळतात.  

पिंटू ला भगवा झेंडा मिळाला... कोणता झेंडा घेऊ हाती. 

इतिहास 

पंधराव्या शतकात दातेगड शिर्क्यांच्या ताब्यात होता. मलिक उत्तुजारने शिर्क्यांचा पराभव करुन हा किल्ला बहामनी राज्यात सामील केला. बहामनी राज्याचे तुकडे झाल्यावर हा किल्ला आदिलशहाच्या ताब्यात गेला. १५७२ म्ध्ये पाटणकरांना या किल्ल्याची देशमुखी मिळाली होती. अफ़जलखानाच्या वधानंतर छ. शिवाजी महाराजांनी हा गड जिंकून घेतला. त्यांनी गडाची जबाबदारी साळुंखे नावाच्या सरदारावर टाकली होती. पाटन परिसरात वास्तव्यास असल्याने पुढे हे घराणे पाटणकर या नावाने ओळखले जाऊ लागले. छ. संभाजी महाराजांच्या मृत्यू नंतर हा किल्ला मुघलांकडे गेला. इसवीसन १६८९ मध्ये मराठ्यांनी हा किल्ला पुन्हा जिंकून घेतला. त्यावेळी संताजे आणि पाटणकरांनी गाजवलेल्या पराक्रमासाठी छ. राजाराम महाराजांनी त्यांना पातण महालातील ३४ गावे इनाम दिली होती. इसवीसन १७४५ मध्ये पेशवे आणि तुळाजी आंग्रे यांच्या वादात आंग्र्यांनी दातेगडाला वेढा घातला पण हा किल्ला त्यांना जिंकून घेता आला नाही.

अशा रीतीने एक सुंदर किल्ल्याचे दर्शन घडले आणि आम्ही पुढच्या किल्ल्यावर निघालो.